Sarayönü

İlçenin yerleşim alanında, 4.000 yıl kadar önce Hititlerin bulunduğu bilinmektedir. Daha sonraları ilçe Frigyalılar ve Bizanslıların hâkimiyetine geçmiştir. Selçuklu ve Osmanlılar zamanında ise tamamen Türk yurdu olmuştur. İlçenin kuruluşu hakkındaki tarihi bilgilere göre İlçe Saiteli ve Bosokili (Öziçi) adı ile bilinen iki kasaba halkının birleşmesi ile meydana gelmiş olup yerleşim yerlerinin Haçlı ordusunun geçiş yolu üzerinde olduğu, bu ordunun yağmasından kurtulmak için inlerin bulunduğu bugünkü Yukarı mahalleye göç edip inlere yerleşenler ilçenin kuruluşuna da öncülük etmişlerdir. Tolabası adı ile anılan bu inlerin o zamanlar hem sığınak, hem de mesken olarak kullanıldığı tahmin edilmektedir. İlçenin ismi bu inlere bağlanır. Bu inlerden dolayı buraya "SARAYİNİ" denmiş, bu isim zamanla "SARAYÖNÜ" olarak değişmiştir. İlçe önceleri Pir Hüseyin Camii çevresinde gelişmiş, bugünkü şehir merkezine kayması ise 1896 yılında demiryolunun geçmesi ile olmuştur. Sarayönü önceden Kadınhanı ilçesine bağlı bir bucak iken 1959 yılında ilçe olmuştur.

Yüzölçümü 770 km2’dir. Denizden yüksekliği 1068 metre olup, güneyinde Selçuklu (53 km), kuzeyde Cihanbeyli (109 km), batıda Kadınhanı (42 km), doğuda Altınekin (42 km) ile komşudur.

Bölgemiz yüzey şekilleri bakımından sadedir. İlçe toprakları Cihanbeyli platosunun güney uzantısındaki düzlükler üzerinde bulunmaktadır. Güneyinden Batı Torosların bir kolu olan Sultandağına bağlı Ladik (Halıcı) dağları ile çevrilmiştir. Doğu-Batı doğrultusunda uzanan bu dağlar 1.800 ile 1.900 metre yüksekliktedir. İlçede belli başlı yer üstü su kaynağı olarak akarsu yoktur. Merkezde yağış ve bazı yamaçlardan taban araziye ulaşan sızma Beşgöz denilen yerde kaynak halinde yeryüzüne çıkan Beşpınar suyu bulunmaktadır.

Sarayönünde tarım ve hayvancılık yapılmaktadır. Genelde hububat ve bakliyat ekilmektedir.

Sarayönü ilçesinin önemli kişilerinden birisi Konya velîlerinden Ladikli Hacı Ahmed Ağa (1888-1969)'dır.